Bệnh bại liệt trên heo do teschovirus

Bệnh bại liệt trên heo do teschovirus là bệnh gì?

Tên gọi khác: Bệnh viêm não tủy sống do teschovirus trên heo; bệnh Teschen; bệnh Talfan; bệnh viêm não tủy sống enterovirus.

Là bệnh tương tự như bại liệt ở người. Mức độ bệnh nặng hiện nay là hiếm thấy. Được tìm thấy ở Đông Âu và Madagascar nhưng cuối cùng được báo cáo ở Tây Âu – từ nước Áo năm 1980. Tại các nước khác, một số ca bệnh nhẹ lẻ tẻ được báo cáo hoặc nhiều ca bệnh không được công nhận.

»› Chăn nuôi heo thế giới sẽ ra sao vào năm 2030?

»› Phát hiện chủng virus mới gây bại liệt trên heo con

Cho đến năm 1999, virus gây bệnh bại liệt trên heo này được phân loại thuộc chi Enterovirus (họ Picornaviridae). Tuy nhiên sau đó, kết quả phân tích bộ gen hoàn chỉnh cho thấy chúng rất khác với các virus thuộc chi Enterovirus và chúng được phân loại lại trong một chi mới, Teschovirus. Tên gọi phổ biến nhất của virus này cho đến nay là teschovirus trên heo (PTV).

Virus gây bại liệt trên heo như thế nào?

Có tất cả 13 chủng virus khác nhau có mặt khắp nơi trên thế giới, nhiều chủng không gây bệnh. Các chủng gây bệnh thần kinh là chủng 1,2,3. Trong đó, chủng 1 bao gồm cả những virus có tính độc hại cao và cả chủng ít nguy hiểm.

Teschovirus gây bệnh bại liệt trên heo có thể tồn tại trong môi trường nhiều tháng. Truyền lây trực tiếp hoặc gián tiếp khi tiếp xúc với heo nhiễm bệnh. Những virus ác tính thuộc chủng 1 gây bệnh Teschen cổ điển có tỷ lệ bệnh và tỷ lệ tử vong cao ở mọi lứa tuổi trên heo nhưng cho đến nay, bệnh chỉ giới hạn trong một số khu vực địa lý nhất định.

Heo thường bị nhiễm bệnh bại liệt trên heo do Teschovirus khi cai sữa do sự suy giảm miễn dịch thụ động từ heo mẹ và sự pha trộn các nhóm heo con cai sữa lại với nhau làm mầm bệnh dễ lây lan hơn. Các trường hợp bệnh lâm sàng như suy thận hay loãng xương chủ yếu xuất hiện vào khoảng thời gian này.

Virus xâm nhập và nhân lên trong đường tiêu hoá và các mô bạch huyết liên quan. Nó không hủy hoại các biểu mô ruột nhưng nó nhân lên và phát tán mạnh qua phân chỉ trong vài tuần sau đó nên tốc độ lây lan cũng khá nhanh. Ở một số heo, đặc biệt là những con bị nhiễm virus gây bại liệt trên heo, virus lan truyền trong cơ thể dẫn đến nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương và gây ra các triệu chứng thần kinh mà điển hình là rối loạn vận động, bại liệt.

Triệu chứng bệnh tích của bệnh bại liệt trên heo do Teschovirus.

Triệu chứng.

Trường hợp cấp tính, các triệu chứng lâm sàng xuất hiện vào 1-4 tuần sau khi heo ở mọi lứa tuổi tiếp xúc với mầm bệnh.

   - Rối loạn vận động thường được nhìn thấy đầu tiên.

   - Tiếp sau đó là sốt, mệt mỏi và chán ăn.

   - Trường hợp nặng sẽ có các triệu chứng như động kinh, nhãn cầu co giật, co cứng cơ và hôn mê. Sự tê liệt, ban đầu hiển nhiên là bại liệt 2 chân sau, tiếp đó là tiến triển đến tình trạng liệt nửa người, thường xảy ra trong những trường hợp nặng.

   - Tử vong thường xảy ra trong vòng 3-4 ngày sau khi xuất hiện dấu hiệu bại liệt trên heo. 

Trong trường hợp bệnh nhẹ, các dấu hiệu về cơ bản là rối loạn vận động và suy nhược, thứ hai hiếm khi tiến triển đến tình trạng tê liệt. Chỉ những con lợn non (không được cai sữa hoặc cai sữa) mới dễ bị nhiễm trùng và sự hồi phục thường xuyên.

Bệnh tích bệnh bại liệt trên heo do Teschovirus

Không có nhiều tổn thương nặng. Những thay đổi vi mô nổi bật nhất là trong chất xám của thân não, tiểu não và tủy sống. Viêm não không kết hợp được đặc trưng bởi sự hoại tử thần kinh, nhồi máu não, và tạo viền quanh mạch bạch huyết. Viêm màng não thường xuất hiện ở tiểu cầu.

Làm thế nào để chẩn đoán được bệnh bại liệt trên heo do teschovirus?

Ban đầu dựa vào các dấu hiệu lâm sàng (đặc biệt là những rối loạn vận động), dịch tễ học…để xác định những hướng nghi ngờ hay chẩn đoán giả định.

Nếu có bất kỳ nghi ngờ nào đối với bệnh bại liệt trên heo này, ta buộc phải tiến hành các xét nghiệm mô học, huyết thanh (mỗi lần cách nhau 2 tuần) để xem xét có sự gia tăng kháng thể hay không. Ngoài ra, cần tiến hành phân lập virus từ hệ thần kinh trung ương, nếu phát hiện có virus → khẳng định heo đã nhiễm bệnh. Ngược lại → heo không nhiễm bệnh.

Phân biệt heo bị bệnh nặng hay nhẹ (để có hướng xử lý) cần dựa vào các bằng chứng huyết thanh học, triệu chứng lâm sàng, bệnh tích và dịch tễ học.

Chẩn đoán phân biệt bệnh bại liệt trên heo với các bệnh: sốt heo cổ điển, sốt heo châu phi, bệnh giả dại, phù não, bệnh do thiếu nước hoặc thiếu muối… Các dấu hiệu rối loạn vận động trong bệnh PTV này cũng có thể bị lẫn lộn với một số bệnh gây nhiễm độc thần kinh khác.

Sau khi xác nhận heo nhiễm bệnh bại liệt trên heo, để có hướng xử lý hiệu quả, ta cần biết chính xác heo nhiễm chủng virus nào. Các chủng khác nhau được xác định bằng các phương pháp khác nhau:

   - Phương pháp trung hoà virus.

   - Phương pháp ELISA sử dụng kháng huyết thanh cụ thể.

   - Giải trình tự gen có sẵn cho tất cả các serotype của PTV.

   - Chẩn đoán phân tử bằng phương pháp sao chép ngược-PCR (RT- PCR) và real-time RT-PCR.

Điều trị và kiểm soát bệnh bại liệt trên heo:

Cho đến hiện nạy, bệnh vẫn chưa có vaccine phòng hay thuốc đặc trị. Các khu vực có bệnh bại liệt trên heo lưu hành nặng hiện đang sử dụng thuốc chủng ngừa suy giảm trực tiếp để kiểm soát mầm bệnh.

Teschovirus có thể sống sót trong môi trường trong nhiều tháng trời nên việc vệ sinh khử trùng các trang trại chăn nuôi để diệt mầm bệnh là điều cần thiết.

Kiểm dịch chặt chẽ để hạn chế sự lây lan của bệnh bại liệt trên heo. Những trường hợp dịch nổ ra nghiêm trọng cần có các biện pháp tiêu hủy, xử lý mạnh tay.

Phạm Nga